Mirzo Bobur «Boburnoma»da, Husayn Boyqaro o'zining «Majolis un-ushshoq» tazkirasida, Zayniddin Mahmud Vosifiy esa «Badoe' ul-vaqoe'» esdaliklar kitobida Alisher Navoiyning shaxsiy hayoti, latif jinsga bo'lgan munosabati-yu muhabbati to'g'risida ham to'xtalib o'tishgan. Boyqaro Mir Alisherning bir malaksiymo bilan majlis qurganini yozsa, Vosifiy bir hurliqo kanizak va ulug' so'z dahosining yaqin munosabatlariga ishoralagan holda «Ko'ngil qushi oning ishqi havosida parvoz etar edi», deb ta'kidlaydi.
Navoiy bir muddat Samarqandda yashagan. U o'z xohishi bilan bu yerga kelganmi? Yo'q, Mirzo Boburning ta'kidlashicha, Mir Alisher Abusayid Mirzo tomonidan surgun qilingan. Bobur surgun tafsilotlari noma'lum deb yozsa-da, keyinchalik hammasi malika Xadichabegimni deb sodir bo'lgani yuzaga chiqadi.
Malika Xadichabegim bilan Mir Alisherni bog'lovchi rishtalar bo'lganmi?
Xadichabegimning Hirotda tavallud topgani, Sulton Abusayid Hirotni zabt etgach, olti yoshida unga hadya etilgani, 14 yoshida esa uning nikohiga kirganligi haqida ma'lumotlar bor. Hikoya qilishlaricha, Sulton Abusayid yangi tanmahrami va o'sha paytda navqiron bo'lgan Alisherbekning o'rtasida nimadir borligini sezgach, yosh shoirni Samarqandga surgun qilib yuborgan.
Xadichabegim Abusayiddan qiz farzand ko'rdi. Ammo u bilan ko'p yashamadi — Sulton Abusayid Iroqdagi qonli taloto'plarning birida 1469 yili halok bo'ldi. Hirot taxtini egallagan Husayn Boyqaro esa bag'oyat suluv Xadichabegimni tanmahramlikka oldi.
Mir Alisher va Xadichabegim oralarida iliq munosabatlar bo'lgani ma'lum. Lekin Navoiyning Xadichaga bo'lgan mayli uning qizlik davridagina, Sulton Abusayid Mirzoga turmushga chiqquniga qadar davom etdi, xolos. Voqea bunday tus olgach, sevgilisini unutish uchun kuch topa oldi. Shunga qaramay mish-mishlarga ishongan Abusayidning qahriga uchrab surgun bo'ldi. Taqdir taqozosi ila Xadichabegim bolalik do'sti, keyinchalik mamlakat podshosi Husayn Boyqaroning tanmahramiga aylangach, malikaga bo'lgan hurmat va samimiylik hissi yanada oshdi.
Lekin Alisherbek Xadichabegimning xayolida qanday bo'lsa, o'shaligicha qolaverdi. U sultonning erkatoy qallig'i — malikalar malikasi darajasigacha yetdi-yu, she'riyat mulkining sultoni — ilk sevgisini unutolmadi. Mehr-oqibatli malika uning suhbatida bo'lishni istar, vaqti-vaqti bilan g'amxo'rlik qilishga ham tirishar, shoirning yolg'izligidan xavotirga tushardi.
Xadichabegim o'zini oqila qilib ko'rsatsa-da, aslida, qahri qattiq, tannoz, ishratparast malika edi. Shunday ayol bilan Navoiydek pok xilqatning yaqin munosabatda bo'lgani aqlga sig'maydi, degan fikrni ilgari suradiganlar ham ko'p bo'lgan.
Aksincha, ba'zi olimu ijodkorlarning fikricha, Mir Alisher keyinchalik ham suyuklisi bo'lgan Xadichabegimni yashirincha sevgan, yuz bergan voqealarga qaramay, u bir umrga qalbining to'rida qolgan.
Yana Husayn Boyqaroning ishorasiga qaytsak, Mir Alisher suhbat qurgan malaksiymo kim edi?
U noma'lum…
Ammo Vosifiy «Ko'ngil qushi oning ishqi havosida parvoz etar edi», deb go'zallikda yagona bo'lgan Davlatbaxt ismli Xadichabegimning kanizagini nazarga tutgan edi.
Darhaqiqat, ulug' so'z dahosi parivash Davlatbaxtga ham ko'ngil qo'yganmidi yoki yo'q?
Bu ham ma'lum emas. Ammo Navoiy go'zal bir kanizakning o'ziga qadalgan nigohida o'tli muhabbatni ko'rgani ayni haqiqat.
Vosifiyning hikoyat qilishicha, bir kuni qorong'i tushganda Davlatbaxt Navoiyning uyiga boradi va shoir bilan suhbatlashadi. Qiz qaytishi kerak, ammo bemahal bo'lgan edi.
Mir Alisher unga bir hujra ajratdi-da: «Shu yerda yotishing mumkin», dedi. Davlatbaxtning ham niyati shu edi — shu yerda qolish!
Oradan bir pas o'tar-o'tmas, o'ziga oro bergan Davlatbaxt Alisherbek turgan uyga kirib kelarkan: «Qandaydir kuch meni bu yerga tortdi. Kanizakka inoyat nazarini solg'aysiz, shoirim?» — dedi.
Davlatbaxtning maqsad-muddaosi kirib kelishi bilanoq Navoiyga ravshan bo'lgandi. Hammasi Mir Alisherni imtihon qilmoq uchun bir nayrang emasmi? Kimningdir tuzgan tadbiri…
«Erkak zotiga xos his-tuyg'u va kuch-quvvatdan biz ham bahramandmiz, dargohiga shukr…», degan ma'noda gap boshlab, keyin «Lekin Xudodan qo'rqamiz, mundoq tama' va takliflar bekordur», deya iymoni baquvvatligiga kanizakni ishontira bildi ulug' Navoiy.
Sinash maqsadida bu hiylani tuzgan Sulton Husayn Boyqaro bilan Xadichabegimning e'tiqodi ulug' zotga nisbatan oshdi.
Ammo ko'p voqea-hodisalarni boshdan kechirib juda erta qarilik changaliga tushib qolgan Mir Alisher… uylanish bobida endi o'ylamay qo'ya qoldi. Ijodga bag'ishladi qolgan umrini. Bor muhabbati endi yagona Allohga qaratilgan edi.
Shunisi ma'lumki, Navoiyning avom sevgisi keyinchalik haqiqiy ishq — ilohiy muhabbatga aylandi. Eng sara asarlarini ham ilohiy muhabbatni tarannum etayotib dunyoga keltirdi.
Ha, hazrat Navoiy biz uchun shoir degan tushunchadan ancha balandlab ketgan edi.
Manba: Zamonaviy.CoM -Saytdan olindi.
Ushbu ma'lumot darakchi.uz dan olindi! < ! > DO'STLARINGIZGA YUBORING:
Quyidagi yangiliklarni o'qing dod devorasiz:
|