"Самосуд”(ўзича судлаш) – бу ҳуқуқбузарлик ёки жиноят содир этган ёки шунга гумон қилинган шахс ҳақида тегишли давлат органига хабар бермай, уни ўзбошимчалик билан қонунга хилоф равишда жазолашдир.
Сўнгги вақтларда ижтимоий тармоқларда фуқаролар томонидан кимгадир тан жароҳат етказиш «ўзича судлаш» (самосуд) ҳолати акс этган видеотасвирлар кўпайиб, мазкур мавзулар халқ орасида оммалашиб бормоқда.
Куни кеча ижтимоий тармоқларда ғазабдан ўзини бошқара олмаслик натижасида Қашқадарёнинг Яккабоғ туманидаги фуқарони уч-тўрт киши қўл-оёғини боғлаб, шафқатсизларча калтаклашгани ҳақида хабар тарқалди. Ёки яна бир мисол – Самарқандда 36 ёшли эр хотинини рашк туфайли ёқиб юборди. Аёл судьядан эрига энг оғир жазо беришини сўраб чиқди. Яна бир мудҳиш воқеа – эркак аёлининг бошқа бир эркак билан муносабатини билиб қолиб, дўконда вахшийларча иккисини пичоқлади. Агар ҳар бир «самосуд”ни санайдиган бўлсак, бу каби мисолар жуда кўп эканлигини кўришимиз мумкин. Қизиғи, самосудни содир этганларнинг ақли-ҳуши ҳам жойида. Статистикага кўра, самосудларнинг аксарияти оилада эркак ёки аёлнинг хиёнатига бориб тақалмоқда.
ФХДЁ ҳуқуқшуноси Гулбаҳор Қулматова:
–Дархақиқат, аксарият самосудлар хиёнат орқали юзага келмоқда. Хиёнат эса эр- хотин ўртасидаги ишончнинг йўқолишидан келиб чиқади. Хиёнат учун албатта бир сабаб бўлади, у ҳеч қачон ўз-ўзидан содир бўлмайди. Жуфтликлар сабабини аниқлашга уриниши керак. Аксарит хиёнатлар оилада эр ёки аёлнинг топаётган маошидан кўнгли тўлмай мўмай пул топиш илинжитда хорижга чиқиб кетгандан бошланади. Хиёнат сезиляптими, бундай ҳолатда ҳеч қачон алам ва аччиқ устида қарор қабул қилмаслик, соч юлиб муштлашмаслик керак, одам ўзини қўлга олиб, жанжалсиз, нега муносабатлар бу кўринишга келганини ўзаро гаплашиб олиши лозим. Оилада муросаи-мадора деган гап бор. Суҳбат давомида тушунмовчиликни сабабини қидириш зарур. Энг асосийси, одам ҳеч қачон ўзидан чиқиб кетмасдан, ақлга суяниши керак.
Баъзида халқ орасида қонунлар ишламаслиги, жамоатчилик назорати пассивлиги, адолатсизликлар кўплигидан нолиш ҳолатлари кўп учрайди. Лекин жамоатчилик назорати кучайиб, бирор фуқаро жиноятчилик ҳақида ҳуқуқ тартибот органларига хабар қилса тамом, уни ҳам самосуд қилиб жазо ҳам чиқариб қўйилади. Одамларни самосуд қилишга нима ундаяпти?
ИИБ мутахассиси- Агар сабабларини ўрганадиган бўлсак, бунда шахсларнинг хуқуқни мухофаза қилувчи органларга бўлган ишончсизлигида эмас, балки, кўпроқ қонунларни билмасликлари, тушунмасликлари ёки билиб туриб, қасддан менсимаслик ҳолатларидан келиб чиқаётгани сабаб бўлмоқда. Тергов қилинган жиноятлар ўрганилганда бу ҳолатларга бир неча маротаба шунга гувоҳ бўлдикки, ҳақиқатдан ҳам фуқаролар жаҳл устида қонунни менсимасдан, жавобгарликни ҳис қилмаган ҳолда бу ишларни амалга оширишган. Ҳолбуки, жиноят кодексида ҳар бир ҳатти-ҳаракат учун аниқ жазо белгиланган. «Самосуд» қилмоқчи бўлган фуқаролар бевосита хуқуқни муҳофаза қилувчи органларга мурожаат қилмасдан, ўзлари билганича шахсга нисбатан жароҳат етказишлари ёки бошқа бир усулда унга тазйиқ ўтказиши орқали нафратини кўрсатмоқчи бўлади. Натижада, ўзи билмаган ҳолда айбланувчига айланади. «Самосуд» орқали кимгадир оғир, кимгадир енгил тан жароҳати етказган одамга жиноий жавобгарлик муқаррар.
Самосуд қилган фуқароларга қасддан одам ўлдириш жинояти содир этса, унда қандай жазо чоралари белгиланган?
–Инсонни ўзича судлаш (самосуд) оқибатида қасддан одам ўлдириш жинояти содир этилса, Жиноят кодексининг 97-моддаси 1-қисми билан жиноий жавобгарликка тортилиб, ўн йилдан ўн беш йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланиши, жавобгарликни оғирлаштирадиган ҳолатларда қасддан одам ўлдирса Жиноят кодексининг 97-моддаси 2-қисмининг "л”-банди, яъни безорилик оқибатида қасддан одам ўлдириш, ўн беш йилдан йигирма беш йилгача озодликдан маҳрум қилиш ёки умрбод озодликдан маҳрум қилиш жазоси билан жазоланиши белгиланган.
Акмал Мирзахонов, Тошкент шаҳар Бектемир туман суди судьяси:
–Ўзбекистон Республикаси ўзининг хуқуқий конституциясига, қонунларига эга бўлган мамлакат. Биздаги барча қонунлар конституция ва халқаро ҳуқуқни умумэътроф этилган нормаларга асосланган. Содир этилган ишнинг жиноийлиги, жазога сазоворлиги ва барча ҳуқуқ ва оқибатлар фақат жиноят кодекси билан белгиланади. Агар маъмурий иш бўлса маъмурий, фуқаролик бўлса фуқаролик кодекси билан ечим топилади. Ҳеч ким суд ҳукмисиз жиноят содир этилишида айбдор деб топилиши ва қонунга хилоф равишда жазога тортилиши мумкин эмас. Бу жоноят кодексларининг принципларида қатъий белгиланган. Жиноят содир қилишда айбдор деб топилган шахс фақат қонунда белгиланган тартибда жазоланади.
Эътиборингизни яна бир нарсага қаратмоқчимиз: самосмуд статистикаси юритилмас экан. Сабаби, самосуд деган тушунча жиноят кодексида йўқ экан.
Конституциянинг 26-моддасига ҳам жиноят содир этганликда айбланаётган ҳар бир шахснинг иши судда қонуний тартибда, ошкора кўриб чиқилиб, айби аниқланмагунча у айбдор ҳисобланмайди. Яъни, тегишли суднинг қарорисиз бировни айбдор ҳисоблаш ҳам, жазолаш ҳам мумкин эмас дейилган.
Демак, ўзимизча кимнингдир қўл оёғини боғлаб, капкир билан танасини куйдириш эмас, машинасини,балки, ҳар қандай низолар суд, қонунчиликда белгиланган тартиблар орқали ҳал этилиши керак. Зўравонлик акс этган бу каби материалларни ижтимой тармоқларда жойлаштириш маъмурий ва жиноий жавобгарлик назарда тутилган. Кимнидир ўзича жазолашга ҳеч кимнинг ҳаққи йўқ!
Manba: Zamonaviy.CoM -Saytdan olindi.
Ushbu ma'lumot hordiq.uz dan olindi! < ! > DO'STLARINGIZGA YUBORING:
Quyidagi yangiliklarni o'qing dod devorasiz:
|