Тўғри ва аниқ таржима – қийин ва масъулиятли иш. Бироқ баъзан ҳаддан зиёд масъулият ҳам таржимонни хатолар сари етаклаши мумкин экан.
Биргина хато гоҳо бир инсон, гоҳида бир неча минглаб инсонлар ҳаётига раҳна солиши ҳам ҳеч гап эмас.
Бугун тарих учун қимматга тушган хатоликларни бир эсга олсак:
1. 18 ёшли йигит бир умрлик ногиронга айланди.
Жанубий Флоридада 1980 йилда содир бўлган бу воқеа жуда ҳам афсусланарли. 18 ёшдаги кубалик Вилли Рамирес кутилмаганда боши кучли айланаётгани ва қаттиқ оғриётганини айтди. Ҳолат шу қадар жиддий эдики, унинг кўриши ва фикрлашида ҳам меъёр бузилганди. Бироздан сўнг эса у хушини йўқотди.
Бир неча соат аввал йигит кафеда тушлик қилганидан хабардор бўлган унинг онаси, ўғлим овқатдан заҳарланган, деган гумонга борди. Аммо инглиз тилини яхши билмаслиги тез ёрдам шифокорига вазиятни тўғри етказиб бера олишида қийинчилик туғдирди.
Тушунтириш мобайнида она – испан тилидаги «intoxicado» (таржимада: заҳарланиш) сўзини қўллади. Лекин инглиз тилида алкоголь ёки гиёҳванд модда дозаси ортиб кетишидан келиб чиқадиган ҳолатни ифодалайдиган «intoxicated» сўзи борлиги шифокорни чалғитиб қўйди. Тез ёрдам шифокори йигитчани бўлимга етказар экан, ўзи тушунган ташхисни билдирди ва беморни айнан мана шу ташхисга кўра даволай бошлашди.
Аслида эса йигитда геморрагик инсульт кузатилаётган эди. Бундай касаллик бундай ёшдаги одамда кузатилиши ниҳоятда кам учрагани учун ҳам ҳеч ким буни тахмин қилиб ҳам кўрмади.
Нотўғри ташхис натижасидаги «даво» инсульт тана шоллигини келтириб чиқарадиган даражагача кўтарилишига сабаб бўлди. Хатолик туфайли оилага 71 млн доллар миқдорида компенсация тўлаб берилди, лекин йигит ногиронлигича қолди.
Нимаики бўлса – яхшиликка, дейилганидек, бу ҳол АҚШ тиббиётидаги жиддий реформаларга сабаб бўлди, пациентларга хизмат кўрсатиш тартиби эса тубдан ўзгартирилди.
2. «Биз сизларни дафн этамиз!»– нотўғри таржима сабабли СССР ва АҚШ орасида уруш бошланишига оз қолган эди.
1956 йил СССР ва АҚШ орасидаги совуқ урушнинг айни қизғин палласи эди. Иккала мамлакат раҳбарлари нутқида ҳам таҳдидлар янграб турарди. Бироқ таржимоннинг кичик хатоси туфайли ҳақиқий уруш бошланиб кетишига оз қолганидан кўпчилик бехабар бўлса керак.
Никита Хрушчёв Польша элчихонасида нутқ сўзлади. У оммавий чиқишларида кўпинча қизишиб кетар ва контекстни чуқур англамаган одам унинг ғаройиб жумлаларини таржима қилишда адашиб кетиши ҳеч гап эмас эди.
Ўша нутқида у қуйидаги жумлани айтиб ўтди: «Бу сизга ёқадими ёки йўқ, бироқ тарих биз томонда. Биз сизни дафн этамиз». Табиийки, бу ерда Хрушчёв Маркснинг «пролетариат капитализмнинг гўрковидир» тезисига тақлид қилиб, уни бироз бошқача сўзлар билан ифода этганди. Таржимон эса жумлани тўғридан- тўғри таржима қилиб, халқаро жанжал сабабчисига айланди.
«We will bury you!»– жумла зум ўтмай барча Америка газеталарида чоп этилди. Ҳаттоки машҳур «Тime» журнали ҳам бу ҳақда бутун бошли мақола чиқарди.
АҚШнинг дипломатик вакиллиги ўша заҳоти СССР га нота юборди ва совет дипломатлари шошилинч кечирим сўраб, Хрушчёв сўзлаган жумла уруш ҳаракатларини эмас, Маркснинг ўзгартирилган қарашларини ифодалаганини билдирди.
Кейинроқ Хрушчёв ўзи ҳам нутқ шакли учун оммавий узр сўради ва тўғри маънодаги қабрни эмас, ишчи синфи капитализмни ўлдиришини назарда тутганлигини айтиб ўтди. Лекин шунга қарамай Хрушчёвнинг сўзлаш услуби ўзгармади. 1959 йилга келиб у «АҚШ га Кузькани онасини кўрсатиши» ҳақида гапирди. Бу сафар ҳам таржимон жумлани «we shall show you Kazka’s mother» дея таржима қилиб, мазмунни етказиб бера олмади. Америка жамияти эса Кузьканинг онаси – Совет иттифоқи тайёрлаган янги ядро бомбаси, деган фикрга борди.
3. Тарихдаги энг даҳшатли хатолик эса 26 июль 1945 йилда бўлиб ўтган Постдам конференциясидан кейин содир бўлди.
Япония империясига юборилган ультиматум шаклидаги декларацияда Иккинчи Жаҳон урушида капитуляция қилиш талаби олға сурилган эди. Талаб инкор қилинса, уларни «тўлиқ йўқ қилиш» кутилиши таъкидлаб ўтилганди.
Уч кундан сўнг Япониянинг бош вазири Кантаро Судзуки пресс-конференция вақтидаги нутқи давомида Mokusatsu сўзини қўллади. Бунинг маъноси, «индамай қўя қолиш» эди. Яъни, бош вазир, улар шунчаки жим эканликларини, сўровга сукут билан жавоб беришларини билдирмоқчи бўлган. Табиийки, бу мураккаб дипломатик жавоб эди.
Бироқ бу сўз инглиз тилига «we ignor that» («биз бунга эътибор бермаймиз» ёки «эътиборимизга арзимайди») қабилида таржима қилинган.
Япон ҳукуматининг бундай жавоби японларга атом бомбаси орқали хужум уюштириш сабабига айланди. 6 август куни Хиросимага 15 килотонна, 9 август куни эса Нагасакига 21 килотоннага тенг бўлган атом бомбаси ташланди.
Расмий маълумотларга кўра Хиросимада 150 000, Нагасакида 75 000 аҳоли жабр кўрган. Лекин жабрланганларнинг реал сони турли манбаларда 450 000 га яқинлиги айтилади.
Қаранг, биргина арзимас хатолик мазмунни мутлақо ўзгартириб, нималарга сабаб бўлиши мумкин экан.
Чет тиллари ва таржима билан ишлаш – анча мураккаб ва жиддий жараён. Дўстлар билан мулоқот давомидаги хатолик жанжалга, юқорироқ рутбадаги шахслар мулоқоти давомидаги хатоликлар эса бутун бошли урушга айланиб кетиши мумкин.
Шундай экан, тилларни яхши ўрганинг, азиз таржимонлар.
Manba: Zamonaviy.CoM -Saytdan olindi.
Ushbu ma'lumot hordiq.uz dan olindi! < ! > DO'STLARINGIZGA YUBORING:
Quyidagi yangiliklarni o'qing dod devorasiz:
|